Wat zijn zoönosen?

Zoönosen zijn infectieziekten die onder natuurlijke omstandigheden overgaan van dieren naar de mens. Ze worden veroorzaakt door parasieten, schimmels, bacteriën of virussen.

Deze kunnen overgebracht worden door direct contact met dieren, zoals bijt- en krabwonden of schimmelinfecties van de huid, maar vaker door indirect contact. In dat geval worden de zoönosen overgebracht door stekende insekten of teken, via de omgeving (waar bijvoorbeeld ontlasting ligt of aanwezig is geweest).

Met name de zogenaamde “YOPI’S” (Young, Old, Pregnant and Immunedeficient people of te wel kinderen, ouderen, zwangeren en mensen met een immuunstoornis) zijn erg gevoelig voor zoönosen.

De meest voorkomende zoönosen in Nederland zijn te zien in de volgende hoofdstukken. Wanneer onze huisdieren goed ingeënt, ontwormd en vrij van vlooien zijn, vormen ze geen bedreiging voor de gezondheid van mensen.

Spoelworm (Toxocara canis)

Wat is het?

De spoelworm is een parasiet die leeft in de darmen van honden en katten. Spoelwormen zijn spagetti-achtige wormen die wel 20 centimeter lang kunnen worden.

De mens kan zich besmetten met de spoelworm na opname van wormeitjes na contact met besmette grond, bijvoorbeeld in tuinen, parken en speelplaatsen. Vooral kinderen die hier vaak spelen en met de vingers in de mond zitten en minder vaak de handen wassen lopen een groot risico op besmetting.

Wat doet het?

Meestal merkt de mens niets van een besmetting. Soms gaat het gepaard met griepachtige verschijnselen. De eitjes in verse ontlasting van hond of kat zijn nog niet besmettelijk. Na enkele weken zijn de eitjes gerijpt en wel besmettelijk. Daarom vindt de besmetting niet plaats door direct contact met hond of kat, maar vanuit de omgeving.

De eitjes met een larfje erin kunnen door de mens opgenomen worden en de larven komen vrij in de darm. Daarna starten ze een trektocht door het lichaam via de bloedbaan en kunnen ze terechtkomen in een aantal organen zoals lever, longen, hersenen en ogen. Daar kapselen ze zich in en kunnen ontstekingsreacties veroorzaken. Er zijn enkele gevallen bekend, waarbij een larve in het oog van een kind terecht kwam, met als gevolg een niet te behandelen ontsteking en verlies van het oog.

Verder is onlangs komen vast te staan dat aanleg voor astma wordt verergerd door het opnemen van spoelwormlarven. Dit heeft te maken met een allergische reactie in de longen.

Hoe voorkom je het?

• handen wassen na het buiten spelen blijft een belangrijke hygiënische maatregel.
• zandbakken dienen afgedekt te worden als er niet in wordt gespeeld.
• honden niet uitlaten op plaatsen waar kinderen spelen.
• honden en katten dienen vier maal per jaar te worden ontwormd.
• deurmatten liever buiten dan binnen plaatsen en vaak reinigen.

Toxoplasmose

Wat is het?

Toxoplasmose is een parasiet die in een cel woekert en komt in allerlei weefsels voor. Bij katten komt deze parasiet in de darm voor. Als ze de cel doorbreken komen ze in de ontlasting naar buiten. Na 2 tot 3 dagen zijn ze besmettelijk. Ze kunnen in de tuin ongeveer 2 jaar overleven en besmetten.

Katten bouwen een weerstand op als ze met Toxoplasmose in aanraking komen, zonder er ziek van te worden. Aangezien katten niet ziek worden, merkt men ook niet dat ze besmet zijn. Ook via het eten van besmet vlees en/of groente kan de mens besmet raken.

Wat doet het?

Een Toxoplasma-infectie bij de mens wordt vaak niet opgemerkt, aangezien deze zelden tot ziekteverschijnselen leidt. Eventuele tekenen van infectie zijn weinig specifiek: moeheid, lusteloosheid, soms wat koorts. Wanneer een zwangere vrouw besmet is geraakt, kan de parasiet ernstige schade aanrichten bij het ongeboren kind. Het kan geboren worden met oog- of hersen afwijkingen. Ook kan het leiden tot vroege abortus.

Hoe voorkom je het?

• elke dag de kattenbak schoonmaken
• geen rauw vlees eten
• goede hygiëne in de keuken met rauw vlees
• in de tuin werken met handschoenen als je zwanger bent
• goed de handen wassen na de kattenbak verschonen of in de tuin werken

Echinococcose

Wat is het?

Echinococcus multilocularis is de kleine lintworm van de vos. Incidenteel kan de mens besmet raken door opname van de eitjes, die door geïnfecteerde vossen worden uitgescheiden. Dit kan leiden tot een zeer ernstige ziekte bij de mens, alveolaire echinococcose.

Al tientallen jaren zijn vossen in centraal Europa dragers van de vossenlintworm en in dit gebied treden infecties met echinococcose op bij de mens, echter niet vaak. Een enkele keer worden ook honden en katten in centraal Europa drager van de lintworm. De vossenlintworm wordt sinds 1998 ook zo nu en dan in ons land bij vossen en muskusratten gevonden, tot nu toe enkel in Zuid Limburg en Groningen. Het aantal besmette vossen in Nederland lijkt echter toe te nemen.

De consumptie van wilde bosvruchten (bramen, frambozen en bosbessen), zelf geplukte paddestoelen en valfruit vormen een mogelijke besmettingsbron, maar ook eieren, die met vossenontlasting in het milieu worden uitgescheiden, kunnen met regen of wind ook op hoger groeiende bosvruchten terechtkomen.

Wat doet het?

De mens kan echinococcose oplopen door eieren van de hondenlintworm of van de vossenlintworm op te nemen. In de mens als “tussengastheer” ontwikkelen ze zich tot een blaasworm, een met vocht gevulde blaas (vaak ruim 20 cm doorsnede) met daarin vele jonge lintwormstadia. Meestal bevinden zich deze blazen in de lever of longen. Op deze röntgenfoto is links een ronde blaasworm te zien van 20 cm doorsnede.

Deze blaaswormen veroorzaken veel schade in de lever en vormen dochter-blazen die zich in het lichaam verspreiden. Ondanks alle schade die aangericht wordt, kan het toch wel 5-15 jaar duren voordat klachten duidelijk naar voren komen. Bij een ernstige aantasting van de lever is de kans groot dat de patiënt hieraan overlijdt. Op deze scan is een blaasworm in de rechter hersenhelft te zien.

Hoe voorkom je het?

• Bosvruchten (zoals bramen, frambozen en bosbessen), zelfgeplukte paddestoelen en valfruit eerst grondig wassen en zo mogelijk koken voor consumptie.
• Handen goed wassen na tuinieren en andere grondwerkzaamheden.
• Jachthonden, zeker in Groningen en Zuid-Limburg, elke 3-4 weken ontwormen met een anti-wormmiddel werkzaam tegen lintwormen (praziquantel).

Bijtwonden

Wat is het?

In Nederland worden per jaar ongeveer 50.000 personen, vooral kinderen behandeld voor bijtwonden. In 100% van de bijtincidenten bij kinderen was er geen volwassene aanwezig. Bijwonden kunnen in uitzonderlijke gevallen als gevolg van infectie en bloedvergiftiging dodelijk verlopen. Jonge kinderen zijn geregeld het slachtoffer en worden door hun geringe lengte vaak lelijk gebeten in het gezicht of in de nek. De oorzaak van de beten ligt vaak in een slechte socialisatie van de hond, een rangordeprobleem en/of een slechte communicatie tussen hond en mens (vooral kind).

Wat doet het?

Hondenbeten leiden meestal tot bloeduitstortingen, het afsterven van weefsel en grillige wondranden. Bij kattenbeten is er vaak sprake van diepe steekkanalen. Dit soort wonden vormen een uitstekende voedingsbodem voor bacteriën.

Bij niet-adequate aanpak zou ongeveer 20 procent van de bijtwonden door honden en 50 procent of meer van de bijtwonden door katten uiteindelijk geïnfecteerd raken.

Hoe voorkom je het?

Het is belangrijk de hond goed te socialiseren. De hond moet in alle gevallen de laagste in rang zijn. Daarnaast is het belangrijk kinderen te leren omgaan met dieren. Een op het oog onschuldig spel zoals op deze foto kan voor de hond echter aanleiding zijn om het bukkende kind dat nu letterlijk lager is te domineren als er geen volwassene in de buurt is. Dit domineren kan zich uiten in agressief gedrag naar het kind.

Het is verstandig dat vooral kinderen zich aan de volgende regeltjes houden:

• het dier niet benaderen tijdens slapen of eten
• geen trekspelletjes met de hond, dit wekt concurrentie in de hand
• geen “paardje” rijden op de hond, dit wordt als zeer dominant door de hond ervaren
• kind niet in de hondenmand, hond niet in het kinderbedje
• dieren niet in de ogen staren
• nooit een onbekende hond aaien
• kind (tot ongeveer 12 jaar) nooit alleen laten met een hond!

Voor meer informatie over de omgang tussen kinderen en dieren en tips voor kinderen, ouders en ook leerkrachten kijkt u op: www.kinderenendieren.nl

Kattenkrabziekte

Wat is het?

Een vorm van een wondinfectie is kattenkrabziekte. Dit is een ontsteking van lymfeklieren bij de mens die soms ontstaat na een krab maar ook na een beet van een (vaak jonge) kat.

Zelfs het likken door de kat van een huidwond van de mens kan tot kattenkrabziekte leiden. De infectie wordt veroorzaakt door de bacterie Bartonella henselae. Katten kunnen elkaar onderling via vlooien besmetten. Men weet niet zeker of de mens ook via een vlo besmet kan worden.

Wat doet het?

Na 1 tot 2 weken ontstaat in het gebied van de verwonding een pijnlijke lymfeklierzwelling, soms met pusvorming en met een doorsnede tot 5 cm. In de helft van de gevallen voelt de patiënt zich ziek en is er koorts en hoofdpijn aanwezig. De ontsteking houdt 2 tot 4 maanden of soms langer aan en verdwijnt dan spontaan. Er wordt geen behandeling met antibiotica voorgeschreven, omdat deze niet werkzaam is. Na het doormaken van deze ziekte is men waarschijnlijk levenslang immuun.

Hoe voorkom je het?

• de kat vlovrij houden
• de kat niet provoceren tot krabben of bijten
• als men gebeten of gekrabd wordt het wondje wassen en ontsmetten
• bij twijfel contact met de huisarts opnemen